Są w historii polskiej muzyki rozrywkowej artyści, którzy nawet wiele lat po śmierci zachwycają kolejne pokolenia. Taką osobą jest bez wątpienia wokalista zespołu Dżem, Ryszard Riedel. Jego charakterystyczny głos oraz teksty piosenek o autobiograficznym charakterze przeszły do historii polskiego rocka oraz bluesa. Śmierć artysty w wyniku niewydolności serca spowodowanej uzależnieniem od narkotyków to do dziś niepowetowana strata w historii polskiej muzyki. Z okazji 30. rocznicy śmierci przypomnijmy sobie życie oraz twórczość człowieka który “Był jednym z niewielu, skazanych na bluesa. Ten wyrok dodawał mu sił”
Dzieciństwo i młodość
Ryszard Henryk Riedel urodził się 7 września 1956 roku w Chorzowie. Jego matka Krystyna pracowała jako sprzedawczyni, ojciec Jan pracował jako kierowca w kopalni. Rysiek miał też starszą siostrę, Małgorzatę. Jak wspominał w wywiadzie dla magazynu Zadyma:
Kiedy się rodziłem, długo nie pisnąłem. Potem wydałem z siebie ponoć bek. Otoczenie skomentowało: Będzie śpiewał.
Mały Rysiek początkowo fascynował się westernami i kolekcjonował fotografie Indian. Zresztą, zamiłowanie do Dzikiego Zachodu nie przeszło mu i w dorosłości. Na scenie mogliśmy go zobaczyć w kapeluszu i kowbojskich butach. Swoją edukację zakończył na siódmej klasie podstawówki. O ironio, najbardziej znienawidzonym przez chłopaka przedmiotem była muzyka – ze śpiewu dostawał same pały. Rysiek od małego przejawiał zdolności plastyczne – wiele lat później jego rysunki zdobiły okładki płyt zespołu Dżem. Ze szkoły wyniósł także znajomość z przyszłą żoną. W dzieciństwie był on fanem The Beatles
To właśnie śpiewając acapella ich piosenki na obozie harcerskim w Piaskach w 1969 roku dał swój pierwszy wokalny występ. Ryszard był wówczas również fanem zespołu Breakout i Czesława Niemena. Nie chciał być jednak niczyją kopią, więc wszystkie ich płyty…wyrzucił przez okno. Po skończeniu edukacji imał się różnych prac, chociażby w spółdzielni rolniczej. Występował także w różnych śląskich zespołach jako wokalista.
Dołączenie do zespołu Dżem
Przełomem dla młodego Riedla okazał się rok 1973, gdy będąc jeszcze wokalistą zespołu Festus dołączył do zespołu Jam który odbywał próby w tyskim klubie “Górnik”. By dostać się do zespołu zatrudnił się w zakładzie ślusarsko-monterskim wykonującym różne prace w klubie. Podczas przesłuchania Rysiek wykonał utwór z repertuaru zespołu Free “All Right Now”. Jak wspominał założyciel Dżemu Adam Otręba:
Buty nam spadły, jak dał głos, ale nie daliśmy tego po sobie poznać, żeby małolatowi się w głowie nie poprzewracało.
Świętej pamięci klawiszowiec zespół Paweł Berger dodawał:
Rysiek to był typowy hipol. My też byliśmy długowłosi więc pasował jak ulał. Skubany miał nie tylko głos, ale i takie wyczucie frazy, że brak słów. Przyjście Ryśka do zespołu sprawiło. że poczuliśmy że możemy zrobić coś konkretnego. Odtąd muzycznie wszystko zaczęło się inaczej konstruować.
Początkowo zespół wykonywał covery z repertuaru takich wykonawców jak Carlos Santana, Free czy The Rolling Stones. W 1974, za sprawą pomyłki organizatora jednego z koncertów, pojawiła się nazwa, pod którą zespół funkcjonuje do dziś. Przez pierwsze kilka lat istnienia zespół Dżem rzadko koncertował i często zmieniał skład. Kilka razy omal nie doszło do rozpadu – ale to właśnie dzięki uporowi Riedla udało się uchronić kapelę przed takim scenariuszem. W międzyczasie zaszły też zmiany w życiu prywatnym artysty. W 1977 roku poślubił swoją koleżankę ze szkoły Małgorzatę Pol (podobno na ślub cywilny Riedel spóźnił się 2 godziny). Rok później powitali na świecie syna Sebastiana.
Przełom w karierze
Rok 1979 to był przełom w historii grupy. Wtedy właśnie dostali propozycję wyjazdu do wsi Wilkasy na Mazurach, gdzie zespół Dżem grał dla uczestników obozów szkoleniowo – wypoczynkowych. W tym okresie powstały pierwsze autorskie kompozycje zespołu – “Człowieku Co Się z Tobą Dzieje?”, “Paw” “Poznałem go po Czarnym Kapeluszu” i “Whisky”. Koniec lat 70. to niestety również pierwsze kontakty Ryszarda Riedla z narkotykami.
Rok później zespół Dżem wystąpił na pierwszej edycji festiwalu w Jarocinie. Był to ich debiut przed dużą publicznością. W festiwalowym konkursie zajęli trzecie miejsce. Jak wspominał w dokumencie “Historia Polskiego Rocka” Walter Chełstowski:
Zobaczyliśmy, że na scenę wyszło kilku facetów wyglądających inaczej. Pomyślałem sobie: Trzeba posłuchać, powiedzieć im coś delikatnie żeby się nie obrazili. Jak tylko zagrali pierwsze pięć dźwięków, to nas wszystkich dosłownie wryło.
Prócz wspomnianych już kompozycji “Paw” i “Whisky”, Dżem wykonał w konkursie utwory “Aga”, “Taniec Śmierci” i “Słodka”. W tym samym roku Rysiek powitał na świecie córkę Karolinę. Po festiwalu w Jarocinie Riedel dostał propozycję śpiewania w zespole Kombi. Ofertę odrzucił słowami:
Nie po to tyle czasu się męczyłem, żeby teraz robić chałę.
Tym samym po raz kolejny uratował Dżem od rozpadu.
Pierwsze single i albumy
Dwa lata później utwory “Whisky” i “Paw” zostały wydane na singlu przez Tonpress. Na Liście Przebojów Programu Trzeciego zaistniała również piosenka “Ballada o Dziwnym Malarzu”, a w 1983 roku utwór “Kim Jestem – Jestem Sobie”.
Doszło również do kolejnych zmian w składzie grupy. Z zespołem wówczas występowali między innymi Antymos Apostolis – gitarzysta zespołu SBB oraz Andrzej Urny, który po odejściu z Dżemu był gitarzystą bluesowej grupy Krzak, gdzie gościnnie występował również Riedel. Urny zasłynął jednak jako gitarzysta Perfectu. Paweł Berger przez jakiś czas występował w zespole Martyny Jakubowicz. Ryszard Riedel współpracował również z zespołem Bank. Jak wspominaliśmy w naszym wpisie o Marku Bilińskim, wraz z Leszkiem Pietrowiakiem współtworzył on tekst utworu “Powiedz Mi Coś o Sobie”. Współpracował także z zespołem Nocna Zmiana Bluesa.
Po powrocie do zespołu Adama Otręby i Pawła Bergera, Dżem nagrał utwory “Dzień w którym pękło niebo” i “Wokół sami lunatycy”, które ukazały się na singlu. W czerwcu 1984 roku podczas festiwalu FAMA w Świnoujściu zarejestrowano pierwszy koncertowy longplay zespołu, zatytułowany “Dżem”.
Rok 1985 przyniósł pierwszą studyjną płytę zespołu zatytułowaną “Cegła”, na której znalazły się klasyczne już utwory zespołu, w tym kolejny evergreen “Czerwony Jak Cegła”. Płyta przyniosła grupie koncerty nie tylko w Polsce, ale i za granicą.
W tamtym roku wydany został kolejny singiel z utworami “Skazany Na Bluesa”. Został on poświęcony pamięci Ryszarda Skibińskiego, lidera zespołu Kasa Chorych oraz “Mała Aleja Róż”. Kolejnym wielkim przebojem grupy stał się jednak utwór “Naiwne Pytania” znany jednak słuchaczom jako “W życiu piękne są tylko chwile”. Jest to również najczęściej grany utwór zespołu Dżem w polskich rozgłośniach radiowych.
W marcu 1986 roku ukazał się drugi studyjny album zespołu Dżem, zatytułowany “Zemsta Nietoperzy” na którym znalazły się wspomniane już “Naiwne Pytania”. Kilka miesięcy później zespół wystąpił ponownie na festiwalu w Jarocinie. Koncertowe wykonanie “Czerwony Jak Cegła” znalazło się w brytyjskim filmie dokumentalnym “My Blood, Your Blood”. W grudniu tego samego roku Dżem zagrał koncert w Teatrze Stu w Krakowie – nagrania z tego koncertu wydano dwa lata później na albumie “Tzw przeboje – całkiem live”. W tym samym czasie pogłębiało się uzależnienie Ryszarda Riedla od narkotyków, głównie tzw. kompotu nazywanego “polską heroiną”. Przez to stał się znany ze spóźniania się na koncerty. Zdarzało się nawet, że na nich się nie pojawiał. Na koncertach zastępowali go między innymi Martyna Jakubowicz, Ireneusz Dudek i Tadeusz Nalepa. Koncerty z Nalepą zaowocowały wspólną płytą zatytułowaną “Numero Uno”. Podczas koncertów zagranicznych zespołowi towarzyszyła Martyna Jakubowicz.
24 czerwca 1989 roku zorganizowano koncert z okazji dziesięciolecia istnienia zespołu. Odbył się on w katowickim Spodku. Podczas koncertu gościnnie wystąpili między innymi Daab oraz Voo Voo. Na koncercie miał wystąpić także zespół TSA – występ jednak nie doszedł do skutku ze względu na brak zgody na wjazd Harleyami na scenę. W tym samym roku ukazały się aż dwa albumy Dżemu – “Najemnik” oraz instrumentalny “The Band Plays On…”. Z tego pierwszego pochodzą kolejne klasyczne przeboje grupy “Harley Mój” i “Wehikuł Czasu”.
Ostatnie lata życia
1 stycznia 1991 roku zespół Dżem wraz z ówczesnym menadżerem zespołu Leszkiem Martinkiem powołali do życia spółkę cywilną “Dżem”. Pierwsze wydawnictwo spółki to wydany w tym samym roku album “Detox”. Pochodzą stamtąd między innymi utwory “Sen o Victorii”, “List Do M.” i “Jak Malowany Ptak”. Do dziś wielu krytyków uznaje ten album za najlepszy w historii zespołu. Cała płyta została nagrana w ciągu zaledwie dwóch dni.
20 czerwca 1992 roku zespół zagrał w katowickim Spodku koncert “Dżem Session” który ukazał się na dwupłytowym albumie “Wehikuł Czasu – Spodek 92”. Rok później ukazał się ostatni album Dżemu z Ryszardem Riedlem – “Autsajder”. Ostatni koncert zespołu z Ryśkiem odbył się zaś w Krakowie w 1994 roku.
Narkotykowy nałóg spowodował, że dalsza współpraca z Ryśkiem była niemożliwa. Mimo swego uzależnienia, Ryszard Riedel przestrzegał w wywiadach przed narkotykami. Wszelkie odwyki nie przynosiły rezultatu, Rysiek za każdym razem wracał do nałogu. W maju 1994 roku Riedel został tymczasowo usunięty z zespołu. Zmarł 30 lipca 1994 roku w Chorzowie na zawał serca.
In memoriam
29 lipca 1995 roku zespół zorganizował w katowickim Spodku koncert “List do R.“. W koncercie udział wzięli między innymi Martyna Jakubowicz, Wojciech Waglewski, Kasia Kowalska, Tadeusz Nalepa, Krystyna Prońko, Małgorzata Ostrowska, Czesław Niemen i Sebastian Riedel.
Rok wcześniej zespół Budka Suflera upamiętnił Ryśka Riedla w utworze “Czas Ołowiu” podczas koncertu w Operze Leśnej w Sopocie.
Zespół Dżem na wydanym w 1995 roku albumie “Kilka zdartych płyt” umieścił utwór poświęcony pamięci Ryszarda Riedla “Zapal Świeczkę”.
9 lat później, na albumie “2004”, ukazał się utwór “W Drodze do nieba”.
Zespół Oddział Zamknięty na albumie “Bezsenność” umieścił zaś utwór “Wierzę że moja bezsenność będzie twoja”.
Zespół Harlem na albumie “Lustra” umieścił utwory “Stąd do nieba”….
oraz “Stąd do nieba II”…
…a na ich albumie “Niebo nade mną” ukazał się utwór “Kropla”.
Zespół Nocna Zmiana Bluesa, z którym Ryszard Riedel współpracował, upamiętnił artystę piosenką “Nieznajomy Przyjaciel”.
Podczas koncertu w Sopocie w 1998 roku zespół TSA zadedykował Ryśkowi swój największy przebój “51”.
Zespół Gang Olsena upamiętnił Riedla utworem “Ostatnie Dni”..
…a zespół Sebastiana Riedla – Cree – zadedykował Ryśkowi swoją debiutancką płytę. Podczas koncertów zespołu Sebastian często wykonuje piosenki swojego taty. Obecnie jest również wokalistą Dżemu.
Z kolei w 2018 roku po “Wehikuł czasu” podczas swojego krakowskiego koncertu sięgnął zespół Metallica.
Ten sam utwór wykonał w 2022 roku Danzel w programie Twoja Twarz Brzmi Znajomo wcielając się w Ryszarda Riedla. Od tego wykonuje go podczas swoich koncertów w Polsce
W latach 1994-2004 powstały filmy dokumentalne “Sen o Victorii”, “Dżem” i “Sie Macie Ludzie” – tytuł ostatniego wziął się od powiedzonka, którym Rysiek witał się z publicznością na koncertach. Rok później nakręcono film fabularny w reżyserii Jana Kidawy – Błońskiego “Skazany Na Bluesa”. W rolę Ryszarda Riedla i Małgorzaty Pol wcielili się Tomasz Kot i Jolanta Fraszyńska.
Ukazały się również książki biograficzne: “Dżem – kilka niedopowiedzianych słów” Aldony Zymy, “Biała i czarna legenda Ryszarda Riedla” Edyty Kaszycy oraz “Rysiek” i “Ballada o dziwnym zespole” Jana Skardzińskiego. W latach 1999-2008 w Tychach, a w latach 2009-14 w Chorzowie odbywał się Tyski Festiwal Muzyczny imienia Ryszarda Riedla “Ku Przestrodze”.
Ryśku, Na zawsze pozostaniesz w naszej pamięci
“Zawsze warto być człowiekiem, choć tak łatwo zejść na psy”
foto: Jerzy Linder / PAP
